Yapılan son araştırmalara göre ülkemizde 81,6 Milyon mobil telefon kullanıcısı bulunmaktadır ve bu da ülkemizin nüfusunun yüzde 95,4’üne tekabül etmektedir. Hemen hemen her birey bir cep telefonuna sahip diyebiliriz. Aslında sonuç şaşırtıcı değil çünkü artık elimiz ayağımız olan bir teknolojiden bahsediyoruz. Uyku ve çalışma saatlerimiz dışında kalan zamanının çoğunu cep telefonları ile geçiriyoruz dersek abartılı bir söylem olmayacaktır. Sabah bizleri uyandıran alarm ile güne başlıyoruz ve video izleme, müzik dinleme, mobil bankacılık, oyunlar, fotoğraflar, sosyal medya uygulamaları ve diğer uygulamalar ile günümüzü tamamlıyoruz.
Avrupa Birliği uzun zamandır üzerine çalıştığı Cep Telefonları için Enerji Etiketi ve Eko Tasarım Yönetmeliklerini tamamladı ve 31 Ağustos 2023 tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde bu iki yönetmeliği yayımlayarak üreticilere yaklaşık 2 yıllık bir geçiş süresi tanımladı. 20 Haziran 2025 tarihinden itibaren satılan tüm cep telefonlarında enerji etiketini zorunlu hale getirdi. (Ülkemizde ne zaman hayata geçeceği henüz belirsizdir.) Kapsamda sadece cep telefonları yok, tabletler de bu kapsamda yer alıyor ve ürünlerin enerji verimliliği, pil ömrü, toza ve suya karşı koruması ve kazara düşmeye karşı dayanıklılık gibi bilgiler enerji etiketinde yer alacak. Enerji etiketinde aynı zamanda ürünün tamir edilebilirlik puanını göreceğiz ki bu Avrupa Birliği üye ülkelerinin tamamında tamir edilebilirlik puanını göreceğimiz ilk uygulama olacak.
Enerji etiketi yönetmeliği, tüketicilere ürün satın alırken daha sürdürülebilir ve verimli ürünleri tercih etmelerini hedefliyor.
Enerji etiketinde, A-G aralığında enerji verimliliği sınıf, A-E aralığında kazara düşmelere karşı dayanıklılık sınıfı, A-E aralığında tamir edilebilirlik sınıfı, Bataryanın yönetmelikte belirtilen şartlarda kullanım süresi ve IPXY olarak adlandırılan toza ve suya karşı dayanımı göstermektedir. IPXY tanımı aslında uzun yıllardır hayatımızda olan bir sınıflandırma ancak bu konuya yazımın sonunda yer vermek istiyorum.
Enerji etiketi yönetmeliğinin yanında üreticiler için bağlayıcı olan ve ürünlerin uyması gereken kuralları belirten eko-tasarım yönetmeliği de yayımlandı. Eko Tasarım Yönetmeliği çerçevesinde özetle üreticilere;
- Tüketicilerin kazara ürünü düşürmesi ve çizilmelere karşı dayanıklı ürün üretme,
- Toza ve Suya Karşı Dayanıklı ürün üretme,
- 800 şarj döngüsü sonrasında pilin ilk seviyesine göre en az %80 kapasitesini koruyan pil ile ürün sunma,
- Ürünün son satış tarihi itibariyle 7 yıl boyunca kritik yedek parçaları tüketicilere sunacak ve kritik yedek parçaları 5-10 iş günü içerisinde sağlama,
- Ürünü piyasaya sunduktan sonra en az 5 yıl boyunca işletim sistemi güncellemesi verme,
- Profesyonel tamircilere onarım yapmaları için her türlü yazılım veya donanım ile ilgili erişim sağlama
yükümlülükleri getiriliyor. Eko Tasarım Yönetmeliği sadece yukarıda yer alan gereklilikleri kapsamıyor. Örneğin telefonu açma-kapama tuşunun 225.000 defa açılıp kapanma dayanımını sağlaması, ses açma kapama tuşunun 100.000 defa basılma dayanımını ve şarj konektörüne 12.000 defa şarj aletini takıp çıkarma dayanımını sağlamalarını da talep ediyor.
Enerji Etiketindeki bazı işaretlerin anlamları
Kazara Düşmeye Karşı Dayanım
Tamir Edilebilirlik Endeksi
Fransa’da belirli ürünler için uygulamaya başlanan tamir edilebilirlik endeksi uygulaması birkaç sene içerisinde bir çok üründe Avrupa Birliği pazarında uygulamaya başlanılacak. Avrupa Birliği Sürdürülebilirlik kapsamında tüm ürünlerin yaşam ömrünü uzatmak adına aldığı aksiyonlardan birisi de tamir edilebilirlik endeksi olacak. Tamir edilebilirlik endeksi cep telefonu ürünlerinde 6 parametrenin değerlendirilmesi sonrasında hesaplanarak enerji etiketinde “A” sınıfından “E” sınıfına kadar olan aralıkta tüketicilere sunulmak zorunda olacak. Peki nedir bu 6 parametre?
- Demonte edilebilirlik puanı
- Bağlantı elemanları puanı
- Alet-Ekipman puanı
- Yedek parça puanı
- Yazılım Güncelleme puanı
- Tamir ve Bakım Bilgilendirme Puanı
Yönetmelikte yer alan değerlendirme kriterlerine göre hesaplamalar yapılarak ürünün tamir edilebilirlik endeksi hesaplanacak. Bu hesaplama ile ilgili birkaç örnek vermek gerekirse;
Eğer üretici yazılım güncellemesini asgari 7 yıl süre boyunca vereceğini beyan ediyorsa, Yazılım güncelleme puanı 5 olacak, bu süre 6 yıl olursa 3 puan, 5 yıl olursa 1 puan alacak. Alet -Ekipman puanı hesaplamasına bakacak olursak; eğer cihaz herhangi bir alet-edevat ihtiyacı olmadan sökülebiliyorsa 5 puan, kolaylıkla bulunabilen alet-edevat(Örnek: yıldız tornavida) ile sökülebiliyorsa 4 puan, alet-edevat yedek parça satın alırken ücretsiz veriliyorsa 3 puan, alet-edevat ürün ile birlikte sağlanıyorsa 2 puan ve ticari olarak alet-edevat sağlanıyorsa 1 puan almayı hak edecek. Buradaki temel amaç alet-edevat ihtiyacını ortadan kaldırmayı teşvik etmek yada genel geçer alet-edevat ile bu işlemi yapabilmek.
Kişisel olarak bu yönetmeliği ve üreticilerden talep ettiği asgari gereksinimleri beğendiğimi söylemeliyim. Hem darbelere, kazara düşürmelere karşı önlemi zorunlu kılarken, bataryaların kolaylıkla değiştirebilir olmasını, 800 şarj döngüsü sonrasında batarya kapasitesinin yüzde 80 den aşağı düşmemesini talep ediyor ve tamir edilebilirlik endeksi ile de ürünlerin daha fazla hayatta kalarak kullan at ekonomi modelinden kullan-dönüştür-tekrar kullan döngüsünü amaçlıyor.
Toz ve Su Girişine Karşı Koruma Sınıfı
IP Koruma Sınıf Hakkında Bilgi
IPXY olarak adlandırılan Katı ve Sıvı Girişine Karşı Korumayı temsil eden bu dereceleri aşağıdaki görselde bulabilirsiniz. IPXY tanımlanmasındaki “X” katı girişe karşı korumayı temsil ederken, “Y” sıvı girişe karşı korumayı temsil etmektedir. Testler IEC 60529 standardına göre yapılmaktadır ve örneğin IP67 olarak derecelendirilen bir ürün için ilk hanedeki “6” uzun süre boyunca toza karşı tam koruma ve tel veya küçük bir alet gibi çapı 1 mm’den büyük nesnelerle temasa karşı koruma anlamına gelir. İkinci hanedeki 7 cihazın 15cm ile 1m arasında basınç altındayken suya kısa süreli daldırmaya karşı korumalı olduğunu gösterir.
Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yayımlanan yönetmeliklere aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.